Dzieje Parafii pw. św. Michała Archanioła w Wietrznie
Pierwsze zapisane i jakże ważne dokumenty dotyczące nadań ziemskich – a nadania jak wiadomo – z nauki historii – wiązały się zawsze z gospodarzeniem i kształtowaniem terenu – pochodzą z 1185 roku – i już wymieniają osadę – wieś Wietrzno. Mikołaj Bogoria Skotnicki (1150 – 1238 ) właściciel ziemski podarował w 1185 r. – Koprzywnicę i w tej świętokrzyskiej ziemi – gminie kilka wsi: (Krzcin, Gnieszowice) i zarazem wioski – osady koło Krosna; Wietrzno i Bóbrkę – Zakonowi Cystersów, przybyłemu z terenu Francji. Aktu tego dokonał przy zdecydowanej pomocy księcia polskiego Kazimierza II Sprawiedliwego. Jest to bardzo ważne udokumentowane i historyczne nadanie, gdyż historia ziemi wietrzeńskiej, parafii i oddziaływania przez parafię na ludność tego terenu związana jest bardzo ściśle z zakonem Cysterskim z Koprzywnicy. Zakon Cystersów gwarantował w ówczesnej Europie i w Polsce wstawiennictwo Kościoła, opiekę i bezpieczeństwo, dobry rozwój religijny i gospodarczy. Kolebką zakonu cystersów była średniowieczna Francja.
Koprzywnica to miasto w województwie świętokrzyskim, w powiecie sandomierskim, nad rzeką Koprzywianką. Położona jest ona w Ziemi Małopolskiej – w jej dzielnicy – czyli w historycznej Ziemi Sandomierskiej. Ważny szczegół dla tego terenu dotyczy wierzeń z okresu przedchrześcijańskiego na tej ziemi; w okolicach Koprzywnicy w czasach przedchrześcijańskich istniał bowiem bardzo silny ośrodek kultu ognia, związany z wierzeniami starosłowiańskimi.
W 1185 r. książę polski Kazimierz II Sprawiedliwy sprowadził dla lepszego gospodarczego rozwoju tych polskich ziem z burgundzkiego Morimondu Zakon Cystersów. Zakon posiadał wiele klasztorów i nadań, a zarazem wysyłał równocześnie swoich wychowanków i zakonników do wielu innych istniejących w tym czasie klasztorów w Europie w celu ulepszenia duchowości i aktywniejszego działania. Zakonowi Cystersów pomagali w duszpasterskiej i misyjnej pracy również i biskupi krakowscy – Gedko i Pełka. Ta wzmianka o biskupach krakowskich i ich aktywnej działalności pozwala nam również przypuszczać, że wraz z tym nadaniem rozpoczęto starania o utworzenie parafii w Wietrznie pod patronatem biskupów krakowskich i diecezji krakowskiej. Dzięki Cystersom miasto Koprzywnica i osada – wioska Wietrzno przeżywało swój duży rozkwit, to stwierdzenie historyków jest bardzo ważne, wskazuje ono na wielką rolę Kościoła w gospodarowaniu na ziemi polskiej Beskidu Niskiego.
W wiekach XV-XVII Koprzywnica zaliczana była do średniej wielkości ośrodków i centrów Małopolski. Wraz z dokumentem księcia polskiego Bolesława V Wstydliwego z 8 grudnia 1268 r. osada Koprzywnica była osadą targową uzyskała prawa miejskie na prawie niemieckim tzw. magdeburskim, na wzór miasta Krakowa. Takie samo prawo nadań ziemskich było również ofiarowane dla wsi Wietrzno. Osada Wietrzno powstała zatem w oparciu o prawo magdeburskie, porządkujące wszelkie relacje oraz odniesienia w wioskach i obejmowała swoim obszarem 36 łanów frankońskich ( 1 łan – 23 ha), to jest 828 hektarów.
W 1232 roku Ziemię Sandomierską opanował księże Henryk Brodaty, na te tereny za jego patronatem dotarli równocześnie zakonnicy z nowo powstałych zakonów z epoki średniowiecza czyli Ojcowie Franciszkanie i Dominikanie. Ich oddziaływanie objeło również tereny Krosna, Przemyśla, Lwowa itp. O jego osobę zaznacza się także wpływ biskupów lubuskich na te przygraniczne tereny. Sporne wpływy ustaną dopiero po ogłoszeniu bulli Papieża na temat utworzenia diecezji przemyskiej.
Kolejna wzmianka dokumentalna – zapisana o Wietrznie również związana jest z miastem Koprzywnicą i z zakonem cystersów. Legat papieski, biskup firmański Filip w 1279 r. w Budzie na Węgrzech potwierdził opatowi klasztoru Cystersów w Koprzywnicy; prawo do pobierania dziesięciny z miejscowości Wietrzno i Bóbrka, oraz miedzy innymi z Krzcin, i z Gnieszowic. Następna pisemna wzmianka o Koprzywnicy i o tych podkarpackich ziemiach pochodzi z 1280 i związana jest z odniesionym zwycięstwem przez księcia polskiego Leszka Czarnego właśnie pod Koprzywnicą, nad wojskami księcia ruskiego Lwa. Po tym zwycięstwie książę Leszek Czarny, uderzył jeszcze głębiej na przynależne ziemie pograniczne, i zdobył przyłączając do ówczesnej Polski Piastowskiej m.in. miasto Przeworsk oraz okoliczne przynależne wioski.
Powracając jeszcze do historii wioski i parafii Wietrzno należy też zaznaczyć, że w II połowie XIII wieku tereny te i ziemie bardzo mocno pustoszyli Tatarzy. To po ich najazdach i zniszczeniach wojennych, ziemia graniczna – opustoszała – przeszła też we władanie książąt ruskich.
W 1340 roku – za czasów króla Kazimierza Wielkiego – według niektórych historyków na tych przygranicznych terenach Polski powstaje rzymskokatolicka diecezja przemyska ze stolicą w Przemyślu, zależna bezpośrednio od Stolicy Apostolskiej. Według opinii historycznej ks. Profesora Henryka Borcza diecezja ta była kontynuacją wcześniejszego znaku diecezji przemyskiej z Polski Bolesława Chrobrego. Wzmianki o diecezji przemyskiej są bardzo istotne gdyż – Wietrzno obecnie przynależy właśnie do diecezji przemyskiej.
Król Kazimierz Wielki w 1345 roku wyznaczył szlak handlowy dla kupców sądeckich tzw. szlak królewski przebiegający przez Biecz, Żmigród, Wietrzno, Sanok na Ruś. Ten szlak krzyżował się z inną arterią biegnącą z Krosna przez Przełęcz Dukielską i Duklę na Węgry. Szlak ten miał znaczenie nie tylko handlowe i wzbogacające dla ludności, ale również i znaczenie strategiczne oraz wojenne.
Pierwszym biskupem nowo utworzonej diecezji przemyskiej został mianowany przez papieża Benedykta XII – duchowny noszący imię Iwan. Zmarł on w 1351 roku. Wzmiankuje o fakcie jego śmierci papieska bulla.
Następcą biskupa Iwana w Przemyślu został dominikanin Mikołaj, przeor klasztoru dominikańskiego w Sandomierzu, pochodzący z diecezji przemyskiej. Pojawiła się w tym samym czasie średniowiecza inicjatywa i plan króla Kazimierza Wielkiego dotyczący utworzenia metropolii i 7 biskupstw. Została ona przedstawiona papieżowi Klemensowi VI, ale królewskie plany nie powiodły się tak, jak król zamierzał. Powodem był kryzys awinioński Kościoła, ale też i roszczenia biskupów lubuskich do tego przygranicznego terenu i – nadań prawnych dokonanych przez księcia Henryka Brodatego – ale też z powodu nieustannie zmieniającej się sytuacji politycznej na tym terenie, i wreszcie także z powodu śmierci króla Kazimierza 5 listopada 1370 roku.
Pomimo tych niesprzyjających okoliczności – decyzją Papieża i Stolicy Apostolskiej powołane zostały na tym wschodnim terenie Polski biskupstwa we Lwowie, Haliczu, Chełmie i Włodzimierzu. Te plany zostały częściowe zrealizowane. 13 lutego 1375 roku – Papież Grzegorz XI bullą „Debitum pastralis officii” utworzył metropolię w Haliczu i włączył do niej biskupstwo przemyskie. Pierwszym biskupem po utworzeniu metropolii halickiej został Eryk z Winsen. Diecezja przemyska obejmowała Ziemię Przemyską i Ziemię Sanocką czyli około 18 100 km kwadratowych. Granicami opierała się o Karpaty, Sokołów, Rzeszów, Domaradz Krosno, i na Jasionce k. Dukli – obok samego Wietrzna – graniczyła z diecezją krakowską.
Następne wzmianki pisemne, zachowane do naszych czasów pochodzą już z XIV wieku. W 1345 Konrad opat Koprzywnicki nadał sołectwo klasztornej miejscowości Wietrzno Oberwinowi (sołectwo to nazwane zostało Oberwinowa lub Albinowa Wola – przysiółek Wietrzna). Było ono położone nad rzeką Jasiel koło Krosna.
Zatem można powiedzieć podsumowując, że historia wioski i parafii Wietrzno jest nierozerwalnie związana z diecezją krakowską, z wpływami diecezji przemyskiej i też z Zakonem Cystersów. Jest to bardzo ważny znak – swoisty symbol dla Wietrzna, gdyż Zakon Cystersów i opieka Kościoła gwarantowała miejscowości i osadzie Wietrzno bezpieczną ciągłość kultury i cywilizacji, łaskę wierności i odwagę świadectwa dla wiary, dla tożsamości chrześcijańskiej, czy też potrzebne wsparcie duchowe w rozwoju kulturalnym i cywilizacyjnym na tym terenie Beskidu Niskiego.
Z inicjatywy Zakonu Cystersów, oraz równocześnie z pomocą samej diecezji krakowskiej utworzono w Wietrznie parafię rzymskokatolicką pod wezwaniem św. Michała Archanioła. Nową parafię uposażyli Ojcowie Cystersi, a erygowali w 2 poł. XIV w. – i to jeszcze przed 1378 – biskupi krakowscy. Należałoby jeszcze odszukać w Archiwum Diecezji Krakowskiej może więcej informacji o Wietrznie i o parafii, ewentualnie też o proboszczach z tych właśnie lat. Warto również odnotować wzmiankę, że za czasów kardynała Jerzego Radziwiłła (1556- 1600) proboszczem w Wietrznie był ks. Kazimirski.
Katalog zabytków sztuki polskiej podaje jako datę wzniesienia świątyni rok 1752 a poświęcenia 1761. Prawdopodobnie był to jednak jak pisze W. Niżyński albo nowy kościół wzniesiony na miejscu dawnego pierwotnego, albo też była to data gruntownej jego przebudowy. Swiadczyć może o tym fakt, że katalog proboszczów z Wietrzna sięga 1665 roku, a skądinąd wiadomo, że już w 1736 r. pochowano pod kościołem ks. Jana Głowińskiego. Zdaniem ks. Proboszcza z lat 1987 wietrzeńska świątynia mogła mieć wówczas 600 lat.
Parafia Wietrzno przez 293 lata należała do diecezji krakowskiej i ten stan trwał aż do 1805. Wówczas to Wietrzno – wraz z parafią Bóbrka – przeszło do nowo powstałej diecezji tarnowskiej. Diecezja tarnowska została utworzona samowolnie – bez zgody Stolicy Apostolskiej – przez cesarza Józefa II w czasach tzw. reform józefińskich (Józefinizm) – dnia 20 września1783 roku. Było to związane z rozbiorami Polski. Tereny te – czyli tereny Rzeczpospolitej Polskiej – weszły pod kuratelę zaboru Austro – Węgier ( 5 sierpnia 1772). Dlatego cesarz Józef II rozpoczął także swoje reformy dotyczące Rzymskokatolickiego Kościoła całkowicie niezgodne z duchem nauki, tradycji i wiary chrześcijańskiej.
Kościół musiał – na mocy dialogu i dyplomacji – potwierdzić te zmiany. I tak, na mocy prawa Bożego i równocześnie także prawa kanonicznego Kościoła Rzymskokatolickiego, potwierdził istnienie diecezji tarnowskiej. Dokonał tego Papież Pius VI – 13 marca 1786 roku bullą – „In suprema beati Petri cathedra„. Jest to również wymowny przykład wzajemnego przenikania się relacji dotyczących elementu Państwa i władzy służebnej Kościoła.
III rozbiór Polski w 1795 roku i włączenie Krakowa do posiadłości habsburskich Cesarstwa Austro – Węgier, zadecydowało w głównej mierze o nowych zmianach na tych terenach. Diecezję tarnowską zniesiono, a następnie przeniesiono Kapitułę Katedralną z Tarnowa do Kielc, na mocy bulli papieża Piusa VII – „Indefessum personarum regia dignitate fulgentium” z dnia 13 czerwca 1805 roku.
Kolejną zmianą była decyzja i bulla papieska „Operosa atque indefessa” z dnia 24 września 1805 roku. Podzieliła ona terytorium zniesionej diecezji tarnowskiej między dwa biskupstwa: krakowskie i przemyskie. Dalsze zmiany granic diecezji na tym terenie to rok 1821 r. W tym samym roku bullą „Studium paterni affectus” z dnia 20 września 1821 Pius VII erygował diecezję w Tyńcu. Na mocy kolejnej bulli papież Leon XII „Sedium episcopalium translationes” z dnia 23 kwietnia 1826 przeniósł stolicę diecezji tynieckiej do Tarnowa i nowo przetworzona diecezja, bullą papieską otrzymała znów nazwę diecezji tarnowskiej.
Według wybitnego polskiego historyka, ks. Profesora Bolesława Kumora ( Roczniki Teologiczno – Kanoniczne 9/1962 i w oparciu o dokumenty Archiwum Kurii Metropolitarnej w Krakowie ) – Wietrzno i Bóbrka jako dwie samodzielne parafie diecezji krakowskiej należały do dekanatu jasielskiego i diecezji krakowskiej. Przynależność tych ziem i terenów, oraz samej parafii Wietrzno do diecezji krakowskiej potwierdza historyk dziejów Polski ks. Jan Długosz w „Liber Beneficiorum dioecesis cracoviensis ( 1470- 1480)”.
Po tych wielorakich zmianach w XVIII i XIX wieku tereny te administracyjnie dzieliły los tych zmian i podziałów przechodząc raz to do diecezji tarnowskiej, raz to do krakowskie i tyniecko – kieleckiej, aby w końcu ostatecznie pozostać w diecezji przemyskiej. Ziemie te będące pod opieką diecezji krakowskiej i przemyskiej niestety jednak często ulegały przeróżnym niezawinionym kryzysom i najazdom z powodu granicznych przynależności i pretensji o dochody finansowe ze szlaków handlowych. Pustoszyli te ziemie Tatarzy, Węgrzy, Siedmiogrodzianie. Najtragiczniejszy dla tego terenu był najazd Węgrów w 1474 roku oraz Tatarów w 1625 roku. Według ks. Henryka Borcza, profesora historii Kościoła do 1605 roku Wietrzno i Bóbrka były to samodzielne istniejące obok siebie parafie, które mimo tych przeróżnych wojennych spustoszeń stanowiły ważny i bezcenny zrąb i zródło tożsamości dla ludności tego terenu.
Na początku XVII wieku parafia Bóbrka została przyłączona do parafii Wietrzno jako filia. Zawierucha dziejowa i wielowiekowe najazdy wojenne zniszczyły kościół parafialny w Bóbrce oraz wymorzyły i rozpędziły ludność na inne tereny, dlatego resztki niegdyś kwitnącej parafii Bóbrka przyłączono decyzją biskupa krakowskiego do Wietrzna w Bobrce zaś, ocalała kaplica – własność Ojców Cystersów. Parafianie z Bóbrki zbierali się na modlitwę i na nabożeństwa w kaplicy Ojców Cystersów oraz w kościele w Wietrznie, modlili się również w kaplicy św. Bernarda w Bóbrce. Pozwala to również zrozumieć, jak ważne było wzajemne odziaływanie i przenikanie się wpływów parafii Wietrzno i parafii Bóbrka na przestrzeni historii Kościoła i Polski. Obie parafie są sobie podobne, a ich historia, koleje losu, upadki i powstania mocno się również ze sobą przeplatają i uzupełniają.
Sytuacja połączenia Bóbrki i Wietrzna w jedną parafię trwała zatem długo, ale powoli zaczęła się zmieniać. Opatrzność Boża dała bowiem w XVIII wieku parafianom z Wietrzna niezwykłego – jak na owe czasy pisze ks. Henryk Borcz – gorliwego i zarazem bardzo zaangażowanego, światłego, wypełnionego Bożą Mądrością księdza proboszcza Stanisława Grodeckiego, z którego inicjatywy i z pomocą Ojców Cystersów wybudowano również w Bóbrce nowy kościół ( lata budowy 1752 – 1768) pod wezwaniem św. Katarzyny, a siedzibę samej parafii z Wietrzna przeniesiono do Bóbrki w 1774, lub ewentualnie w 1778 roku.
Trudne to były czasy, określane przez historyków jako „czasy saskie” – czasy kryzysowe – przedrozbiorowe, a mimo to kościół powstał i stał się bardzo ważnym znakiem – centrum – dla parafian – mieszkańców i dla samego inicjatora budowy. Od tego czasu – czasu powstania koscioła – Wietrzno – stało się także filią parafii Bóbrka. W 1805 roku przesunięto granice diecezji i Wietrzno wraz z parafią Bóbrką przeszło pod duchową opiekę diecezji tarnowskiej, zaś od 1821 roku pod opiekę i patronat diecezji przemyskiej. Jeszcze głębsze zmiany nastąpiły po kasacji Zakonu Cystersów w 1820. Koprzywnica wówczas podupadła, i w 1869 r. utraciła prawa miejskie, podobnie było również i z Wietrznem, które znacznie podupadło i stało się własnością Funduszu Religijnego, aż do odkrycia bogactwa naturalnego jakże ważnego na tym terenie czyli ropy naftowej.
16.02.1807 na mocy kontraktu Wietrzno przeszło w posiadanie Bernarda de Zerboni a od 29.05.1810 stało się własnością rodziny Chłędowskich, Wietrzno nabył Seweryn Chłędowski. W 1811 roku wielki pożar strawił dworskie budynki gospodarcze. Do ruiny tę posiadłość doprowadzili dzierżawcy emigranci z Królestwa Polskiego Ciesielski i Zdzitowiecki, dopiero później osobista interwencja właściciela Wietrzna odmieniła ten kryzysowy bieg rzeczy. W międzyczasie w latach 1866 – 1873 Wietrznem zarządzała Jadwiga Weissenwolf z domu hrabina Krasicka z Dubiecka, która przybyła na Dukielszczyznę przez bliskie związki z hr. Cezarym Męcińskim z Dukli. Po 1873 roku dwór powrócił znów do rodziny Chłędowskich. Dalsze zmiany przyniósł rok 1913, dwór został sprzedany Anieli i Jozefowi Guzikom oraz Zajdlowi z Głowienki. Osada wietrzeńska pozostała w posiadaniu Jędrzeja Kędry. Warto jednocześnie przypomnieć, że Polski nie było jeszcze wówczas na mapach świata. W 1906 po powtórnej erekcji parafii przez biskupa Józefa Sebastiana Pelczara, ks. J. Chwatowicz pierwszy proboszcz Wietrzna zanotował w „Kronice parafialnej”- którą pisał sam – wiele faktów historycznych z okresu kiedy przebywał w Wietrznie. Kolejny proboszcz ks. Walerian Rąpała opisał w kronice lata od 1914 – 1918, o bitwach na terenie Wietrzna miedzy Rosjanami a Austriakami. Kronika ta jest bardzo ważnym parafialnym dokumentem.
Parafia Wietrzno została erygowana przed 1378 r. przez biskupów krakowskich z inicjatywy zakonu Cystersów. Znakiem bezdyskusyjnym i bezcennym dla każdej parafii jest kościół parafialny. Kościół takowy istniał według opinii niektórych historyków w dwóch miejscach. Niektórzy twierdzą, że znajdował się on na terenie zabudowań dzisiejszego Domu Ludowego. Inna opinia mówi, że kościół usytułowany był na tym samym miejscu co obecny, mimo, że nie dotrwał on do naszych czasów. Niektóre elementy starego kościoła są rzeczywiście zachowane w obecnym kościele. Są to elementy belkowe i chyba sama ambona, która po rozpoczętej konserwacji okazała się o wiele starsza niż pierwotnie przypuszczano.
Innym bezdyskusyjnym argumentem przemawiającym za tym, że oba drewniane kościoły – stary i nowy – stały na tym samym miejscu co obecnie jest cmentarz. Cmentarze były zawsze usytułowane wokół kościoła, dopiero reformy józefińskie zmieniły ten stan. Nie ma w Wietrznie innych śladów cmentarza poza tym, który jest obecnie widoczny wokół kościoła z 1752 roku. Zatem raczej niemożliwym jest stwierdzenie, ze kościół pierwszy był umieszczony gdzie indziej – w innym miejscu – poniżej obecnego.
Obecny kościół parafialny, drewniany, powstał w stylu karpackiego baroku. Został on wybudowany przez nieznanego architekta w miejsce pierwotnego – o którym wspomina ks. Jan Długosz – w 1752 r. i już wówczas był pod wezwaniem św. Michała Archanioła. W XX w. kościół ten został przebudowany i gruntownie odremontowany. Podobną jeszcze „kosmetykę remontową” przeszedł w XXI wieku.
